Tijdens de Bijeenkomst van afgelopen dinsdag in Utrecht (21 november 2023) bracht een opmerking van Eddo Evink mij enigszins in de war. Deze verwarring heb ik thuis voor mijzelf opgelost. Mijn conclusies heb ik vervat in een brief aan de bovengenoemde docenten. De brief kunt u hieronder lezen. (Reacties stel ik altijd zeer op prijs)

Een bevrijdend antoord. zondag 26 nov 2023

Van Eddo Evink een antwoord ontvangen, waar hij zaken verduidelijkt. Deze is te lezen onderaan deze post.

Zaterdag 25 november 2023, Amersfoort

Geachte prof. Dr. Eddo Evink

Geachte dr. Herman Simissen

Beste Herman en Eddo

Betreffende CB7302- Mens en Techniek

Ik mag zeggen dat ik het reuze naar mijn zin heb met deze studies. Ik dacht iets te weten van filosofie en geschiedenis; maar met deze studies begint alles zich nu te ontvouwen in haar volle glorie. Prachtig. Ook staat te lezen dat de student een kritische houding dient aan te nemen. Vandaar het volgende:

Tijdens de bijeenkomst afgelopen dinsdag in Utrecht (21 nov 2023) werd ik danig in de war gebracht door een opmerking van Eddo. Hij besprak de oorsprong van het woord techniek. Op het boord schreef hij het woord τέχνη. Waarop ik hem vertelde dat dat woord ‘kunst’ betekende. Eddo corrigeerde mij en vertelde mij toen dat het woord ‘kunst’ ποιησης betekende. Vertwijfeld ging ik huiswaarts om aldaar het toch nog eens op te zoeken.

In het boek De vraag naar de techniek van Martin Heidegger vond ik mijn antwoorden. (Uitgeverij Vantilt, vertaling Mark Wildschut, bladzijde 14) Heidegger schrijft:

Ten eerste is τέχνη niet alleen de naam voor de ambachtelijke activiteit en kundigheid, maar ook voor de hoge kunst en de schone kunsten. De τέχνη behoort tot het tevoorschijn brengen, tot de ποιησης; ze is iets poëtisch.

Verder schrijft Heidegger dat Plato het begrip τέχνη verbond met het begrip ἐπιστήμη, oftewel wetenschap. Heidegger toont aan dat wetenschap ontspruit uit de kunst, uit techniek (τέχνη). Dit in tegenstelling met onze huidige tijd waar techniek ontspruit uit de wetenschap.

Het woord ποιησης is afgeleid van het Griekse werkwoord poiein: maken construeren. Het woord πραξης (praxis) is afgeleid van het Griekse werkwoord prattoo: handelen (de praktijk). Oftewel er is een duidelijk onderscheid tussen maken en handelen. In de moderne Griekse taal betekent kunst nog steeds τέχνη, en πραξης betekent daad.

Dus mijn conclusie is dat τέχνη ten eerste kunst betekent. Dit mag ook duidelijk zijn als men beseft dat to ver in de negentiende eeuw kunst en techniek onlosmakelijk met elkaar verbonden waren. Onze Rijkswaterstaat benoemt haar bruggen nog steeds alszijnde ‘kunstwerken’. Toen de eerste academie in de renaissance werd gesticht (Florence 1561) verhief men het maken van kunstwerken tot een wetenschap. Techniek en kunst waren daar innig met elkaar verbonden. Zo ook tijdens de oprichting in 1660 van de eerste Nederlandse academie in Den Haag, et cetera. Ik zou nog vele voorbeelden kunnen noemen.

Ik ben het dus niet eens met de bewering van Eddo dat ποιησης kunst betekent. Het verschil vindt ik persoonlijk niet alleen belangrijk maar ook cruciaal. En dit zeer zeker ook in het kader van de cursus Mens en Techniek.

Ik ben benieuwd of mijn redenering in uw ogen stand kan houden.Laat mij weten gaarne. Bij voorbaat mijn dank.

Hoogachtend, en met vriendelijke groet

Kees de Graaff

1. Gertjan — 25 nov, 14:48

   Ik ben wellicht wat aan de pragmatische kant, maar de discussie die je lijkt aan te willen gaan is niet echt nodig als je de betenenis nodig hebt die Heidegger eraan geeft. Zie Pieter Tijmes op p84–85.

Kees — 25 nov, 16:55

Gertjan, dank voor je reactie.

Om te beginnen betekent ποιησης geen kunst, zoals Eddo beweerde. Jij refereert nu aan wat Tijmes ten berde brengt op pagina 84 en 85 van zijn artikel in de reader. (pagina 22 -23 van de reader). Deze twee bladzijden betreffen uitsluitend de vier causaliteiten die Aristoteles onderscheid. Bladzijde 86 is een ander verhaal. Daar gaat het niet over de oorzaken van het ‘ontbergen’ maar over het instrumentale om de ‘ontberging’ tot stand te brengen. Daar komt τέχνη in het spel. Tijmes en Heidegger schrijven beiden dat τέχνη behoort tot ποιησης, het is iets poëtisch. Het is dus bijvoeglijk. Het is geen ποιησης maar het behoort tot. Het is de aard, de eigenschap van τέχνη. 

Tijmes brengt ook het begrip ‘kunst’ ter sprake op bladzijde 86 (reader 24), hij schrijft:

b. Technè behoort binnen de Griekse taal tot het tevoorschijn brengen van het ambachtelijke handelen en van het scheppen van kunst.

Een ietwat gemankeerde zin. Maar goed, ook hier proef je weer het wel of niet subtiele verschil tussen handelen en maken (scheppen). Drie zinnen verder verbetert Tijmes zichzelf:

Technè is een manier van ontbergen van wat niet vanzelf te voorschijn komt en er nog niet is en wat er dus nu eens zus dan weer zo uit kan zien.

Als ik dit laatste lees dan denk ik: “Er is geen mooiere definitie van het begrip kunst te verzinnen”. Dit gaat werkelijk over kunst, alleen kenden de Grieken toen geen onderscheid tussen kunst en techniek, die begrippen waren synoniem voor hen. Het ambachtelijk werk en het scheppen van kunst betroffen hetzelfde ‘ontbergen’ waar Heidegger over spreekt.

Ps:

In het moderne Grieks betekent kunst: τέχνη. En techniek betekent: τεχνολογία. Dus etymologisch gezien is techniek een afgeleide van kunst.

Ps2:

In een zeer compacte korte zin schrijft Heidegger, aan het eind gekomen van zijn betoog, het volgende:

En de kunst heette alleen τέχνη.

(De vraag naar techniek. Uitgeverij Vantilt, vertaling Mark Wildschut, bladzijde 35)

Beste Kees,

Er is een misverstand ontstaan, misschien ben ik niet helemaal duidelijk geweest. Het was juist mijn bedoeling om uit te leggen, en ik dacht dat ik dat ook had gedaan, dat techne betekent dat je iets kunt, dus kunde, en ook kunst (bouwkunde, wiskunde, schilderkunde, beeldhouwkunde, enz.).

Toen iemand – ik weet niet meer wie – dit verbond met het maken van iets, heb ik de term poiesis genoemd. Het is zeker niet mijn bedoeling geweest om te beweren dat niet techne maar poiesis ‘kunst’ betekent, want dat is inderdaad niet waar.

Vriendelijke groet,

Eddo